Dunyoning eng qadimiy shaharlaridan biri bo‘lgan Samarqand asrlarni qamrab olgan boy va maftunkor tarixga ega. Oʻzbekistonda joylashgan boʻlib, qadimda Marakanda nomi bilan mashhur boʻlgan. Bu erda Marakandadan hozirgi Rossiyaning bir qismi bo'lgan shahargacha bo'lgan asrlar davomida evolyutsiyasining umumiy ko'rinishi.

1. Marakanda: Qadimgi kelib chiqishi

Marakanda birinchi marta tarixchi Aleksandr Makedonskiyning yunon yozuvlarida miloddan avvalgi 4-asrda paydo bo'lgan. Shahar Sharqni Gʻarb bilan bogʻlovchi muhim savdo yoʻli boʻlgan Ipak yoʻlidagi geografik joylashuvi tufayli tez rivojlandi. Bu davrda Marakanda gullab-yashnayotgan madaniy va iqtisodiy markaz edi.

2. Oltin asr

Keyingi asrlarda Marakanda yunon, keyin Parfiya va nihoyat Sosoniylar sulolalari davrida turli madaniy ta'sirlarni boshdan kechirdi. 8-asrdan boshlab shahar musulmonlar istilolarining kengayishi bilan islomning yirik markaziga aylandi. Somoniylar sulolasi davrida (9—10-asrlar) Samarqand oʻzining yuksak choʻqqilariga koʻtarilib, Umar Xayyom, Beruniy kabi koʻzga koʻringan allomalar yigʻilgan intellektual va diniy markazga aylandi.

3. Tamerlan imperiyasi

14-asrda Samarqand Temuriylar (yoki Temur) boshqaruvidagi Temuriylar imperiyasining poytaxtiga aylandi. Ikkinchisi shaharni kuch va madaniyat markaziga aylantirib, islom meʼmorchiligining goʻzalligidan dalolat beruvchi Registon, ramziy arxeologik majmua kabi muhtasham obidalarni barpo etdi. San'at, fan va me'morchilik yanada gullab-yashnamoqda.

### 4. Rossiya taʼsiri va 19-asr.

19-asrda Imperator Rossiyasining Oʻrta Osiyoga ekspansiyasi boshlandi, Samarqand esa 1868-yilda Rossiya imperiyasi tarkibiga qoʻshildi. Bu davr shahar tarixida burilish davri boʻlib, yangi infratuzilma barpo etilishi bilan bir qatorda mahalliy urf-odatlar va xalqlar oʻrtasidagi ziddiyatlar ham boʻldi. Rossiya ta'siri. Shahar o'zining madaniy merosini saqlab qolgan holda modernizatsiya qilinmoqda.

### 5. Sovetlar doirasida Samarqand

1917 yilgi rus inqilobidan keyin Samarqand Oʻzbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi tarkibiga kirdi. Kommunistik tuzum o‘zbek milliy o‘zligini anglash yo‘lida iqtisodiy va ijtimoiy islohotlarni amalga oshirdi. Sovet davri sezilarli shahar va iqtisodiy o'zgarishlarga olib keldi.

### 6. 21-asrda Samarqand

1991 yilda Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin Samarqand yangi davrga kirdi. Bugungi kunda u tarixiy obidalari va Ipak yo‘li tarixidagi markaziy o‘rni tufayli butun dunyodan tashrif buyuruvchilarni o‘ziga jalb etuvchi YuNESKOning Butunjahon merosi shahri sifatida tan olingan. Shahar mustaqil O‘zbekistonning bir qismi sifatida modernizatsiya qilinib, o‘zining boy madaniy tarixini nishonlashda davom etmoqda.

### Xulosa

Marakandadan tortib to hozirgi Samarqandgacha bo‘lgan bu shahar ming yillik tarixni bosib o‘tgan bo‘lib, madaniy almashinuvlar va sivilizatsiyalar evolyutsiyasini aks ettirgan. Samarqand oʻzining beqiyos meʼmoriy merosi va tarixiy ahamiyati bilan uning zaminida yoʻllarni kesib oʻtgan madaniyatlarning mustahkamligi va boyligi ramzi boʻlib qolmoqda.

Mana Samarqand tarixining xronologik taqdimoti:

Antik davr - Marakanda:
– Miloddan avvalgi 7-asrda tashkil etilgan. Miloddan avvalgi Marakanda So'g'diyonaning poytaxti bo'lgan
– Miloddan avvalgi 329 yilda Aleksandr Makedonskiy tomonidan bosib olingan. AD
– Ipak yo‘lidagi muhim savdo chorrahasi
- Fors, yunon va so'g'd ta'sirini aralashtirgan madaniy markaz

Oʻrta asr islom davri:
– 8-asrda arablar istilosi, progressiv islomlashuv
– Somoniylar davridagi taraqqiyot (819-999)
– Yirik intellektual va tijorat markazi
– Ko‘plab masjid va madrasalar qurilishi

Tamerlan davridagi apogey (14-asr):
- 1370 yilda Temuriylar imperiyasining poytaxti bo'ldi
– Monumental binolarni qurish (Registon, Bibixonim)
- Ajoyib badiiy va me'moriy ta'sir
– Olim va san’atkorlarni jalb qiluvchi madaniyat markazi

Xonlik davri (16—19-asrlar):
– Temuriylardan keyingi nisbiy tanazzul
– Turli xonliklar o‘rtasida muqobil boshqaruv
- Mintaqaviy tijorat ahamiyatini saqlab qolish
- Tarixiy obidalarni saqlash

Bosqinchilik va rus davri (1868-1917):
- 1868 yilda Rossiya imperiyasiga integratsiya
– infratuzilmani modernizatsiya qilish
- Rossiya kvartalining qurilishi ("yangi shahar")
- Mahalliy an'analar va rus ta'siri o'rtasidagi uyg'unlik

Bu boy tarix Samarqandning koʻp madaniyatli xarakterini va bugungi kunda YuNESKO tomonidan tan olingan betakror meʼmoriy merosini ochib beradi.